Strzałecki Antoni Jan (1844–1934), malarz-dekorator, konserwator, kolekcjoner, powstaniec styczniowy.
Ur. 10 I w Warszawie, był synem Antoniego (1812 lub 1815 – 1898, informacje o nim w biogramie Jana Strzałeckiego) i Marii z Godeckich, bratem Jana (zob.), Arkadiusza Apolinarego (1846–1935) i Wandalina (zob.), kuzynem Teofila Godeckiego (zob.).
S. uczęszczał do gimnazjum rządowego w Warszawie. W r. 1861 należał do organizacji narodowej i w czasie manifestacji 25 II t.r. został aresztowany i przez kilka dni zatrzymany w więzieniu. Po wybuchu powstania styczniowego przeszedł przeszkolenie wojskowe organizowane przez księży misjonarzy w kościele p. wezw. Świętego Krzyża i w marcu 1863 wyruszył z grupką zaprzysiężonych kolegów do Lasów Bolimowskich. Od kwietnia t.r. służył jako kawalerzysta w 1. plutonie w oddziale Stanisława Lipińskiego. Brał udział w bitwie pod Szczawinem Kościelnym (pow. gostyniński), a także w kilku potyczkach; dowodził strażą przednią przy przeprawie oddziału przez Wisłę niedaleko Janowca. Pod koniec lipca w Brzeźnie koło Chełma Kozacy zaskoczyli i rozbili oddział. S., z grupą uzbrojonych kolegów, dotarł bocznymi drogami do Wręczy pod Mszczonowem. Z paszportem na nazwisko Józefa Tomaszewskiego, pomocnika ogrodniczego, wrócił do Warszawy i przez dłuższy czas ukrywał się w szpitalu. Dzięki staraniom rodziców uniknął zesłania. Swoje zaangażowanie w organizacji narodowej opisał we wspomnieniu Objaśnienia co do mego w Organizacji udziału i czynnego w powstaniu 1861, 1862, 1863 i 1864 roku (Muz. WP w W., rkp. 10873 69/H „Teki Augusta Kręckiego”).
Od r. 1865 kształcił się S. w warszawskiej klasie rysunkowej, początkowo w zakresie malarstwa sztalugowego. Tworzył obrazy olejne o tematyce historycznej i rodzajowej. Przez kilka lat wystawiał je w TZSP: w r. 1870 pokazał tam Przejażdżkę króla Stanisława Augusta konno, Krajobraz z żubrami i Widok lasu, w r. 1871 – Z polowania, Przewóz rannych, Krajobraz z Białowieskiej Puszczy i Odpoczynek w podróży, w r. 1873 – Przejażdżkę (być może tę samą, co w r. 1870) i wyróżnioną nagrodą z zapisu Stanisława Szczęsnego Kossakowskiego Scenę z życia św. Stanisława biskupa (znaną jedynie z drzeworytowej reprodukcji w „Kłosach” 1871 nr 672), a na przełomie l. 1873 i 1874 – Św. Jadwigę jednającą gniew książąt. Wystawiony w TZSP w r. 1874 Św. Stanisław to zapewne Scena z życia… pokazana też w r. 1878 pt. Św. Stanisław Szczepanowski, biskup krakowski.
Ok. r. 1875 wyjechał S. do Austrii (Wiedeń), Włoch i Francji na kilkuletnie studia w dziedzinie malarstwa dekoracyjnego. Do Warszawy wrócił pod koniec l. siedemdziesiątych, a na początku l. osiemdziesiątych przejął firmę ojca w domu przy ul. Topiel 16, wykonującą roboty konserwatorskie i malarsko-dekoratorskie. Odnawiając i dekorując wiele świątyń oraz pałaców i kamienic warszawskich, firma S-ego stała się największym zakładem tego rodzaju w Król. Pol. Jedną z jej najwcześniejszych prac było w r. 1881 ozdobienie wnętrza Salonu Wystawowego Gracjana Ungra w nowo postawionym pawilonie przy ul. Krakowskie Przedmieście. Przed r. 1884 ozdobił S. wnętrza biblioteki ordynacji Krasińskich (w oficynie pałacu Czapskich), wprowadzając do utrzymanych w stylu Ludwika XVI kompozycji widoki polskich miast, co prasa oceniła jako «poważny zwrot w sztuce stosowanej» („Przegl. Tyg.” 1894 nr 26). W r. 1884 malował (z pomocnikami) dekoracje w tzw. pokojach chińskich pałacu w Wilanowie (polichromię tę usunięto w r. 1955, odkrywając malowidła XVII-wieczne). Razem z bratem Janem dekorował wnętrze neogotyckiego kościoła p. wezw. św. św. Piotra i Pawła w Warszawie; za umiejętne nawiązanie do sztuki średniowiecznej zyskał pochlebne oceny w prasie. Do średniowiecznych wzorów nawiązał też w dekoracjach kościołów NMP na Nowym Mieście, św. Floriana na Pradze (pracował tam m.in. z bratem Janem) i katedry św. Jana (1895–6). Równocześnie ze zleceniami dekoratorskimi podejmował prace konserwatorskie. W r. 1890 (z bratem Janem i kuzynem Aleksandrem Strzałeckim) odnawiał XVIII-wieczne freski Andrzeja Ahorna i Jana Reynera w pojezuickim kościele p. wezw. św. Franciszka Ksawerego w Piotrkowie, w l. 1892–4 prowadził renowację Pałacu Myślewickiego i Białego Domku w warszawskich Łazienkach, a w l. 1898–1907/8 (z bratem Janem) restaurował freski Walentego Żebrowskiego w warszawskim kościele akademickim p. wezw. św. Anny. Kościoły i klasztory w Warszawie odnawiał nieraz bez wynagrodzenia (m.in. w r. 1897 zakonu wizytek, a w r. 1905 pokamedulski na Bielanach). Restaurował także warszawskie kamienice K. Szlenkiera i A. Dziewulskiego. Zakład S-ego prowadził również liczne prace w świątyniach poza Warszawą: w Wilnie (w Ostrej Bramie), Sejnach, Kielcach, Lublinie i Rokitnie, odnawiał też i ozdabiał pałace w Białaczewie i Starej Wsi, a przede wszystkim rezydencje magnackie, m.in. w Antoninach, Bejsagole, Beresteczku, Białejcerkwi, Birżach, Gródku i Wace. Wiele z tych prac uległo zniszczeniu, a dokumentacja spłonęła w r. 1939 wraz z domem przy ul. Topiel.
W r. 1889 został S. mistrzem w warszawskim cechu malarzy (w l. 1902–12 był starszym mistrzem). W trakcie kierowania firmą wykształcił kilkudziesięciu uczniów, ponadto od r. 1897 uczył w szkole malarsko-dekoratorskiej przy ul. Zielnej 5. W r. 1904 zamówił u Władysława Marconiego projekt kamienicy (wybudowana w l. 1905–7 przy Alejach Ujazdowskich 36, obecnie 24). Sam zaprojektował jej fasadę z figurami atlantów dźwigających balkon nad wejściem oraz dekorację wnętrz; dom, zwany kamienicą pod gigantami stał się siedzibą rodziny S-ego, podczas gdy dom przy ul. Topiel przekazał S. w r. 1907 synowi Zygmuntowi. W r. 1906 należał S. do założycieli utworzonego w Warszawie Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Od r. 1911 był konserwatorem pałaców carskich w Warszawie: Zamku i Belwederu; z racji tej funkcji zajmował się również dekoracją carskich rezydencji w Białowieży i Spale. Na początku pierwszej wojny światowej przekazał firmę synowi Zygmuntowi.
S., powiększając skromną kolekcję ojca, stworzył wielki zbiór dzieł sztuki. Zbierał głównie polonika z różnych epok (do końca w. XVIII), obrazy (miał ich ok. 200) oraz XIX-wieczne polskie miniatury. Wiele przedmiotów kupił od klasztorów i kościołów, kasowanych przez Rosjan, m.in. w ten sposób powstał zbiór portretów królewskich, np. Władysława IV (pędzla Bartłomieja Strobla, obecnie w Muz. w Wilanowie), Jana Kazimierza i Marii Ludwiki (pędzla Daniela Schulza), Stanisława Augusta w kapeluszu z piórami (pędzla Marcello Baciarellego). S. kolekcjonował też meble, kobierce, szkła, porcelanę, srebra, odznaczenia, oprawy książkowe itp., często o najwyższej klasie artystycznej, a także utworzył zbrojownię, jedną z największych w Król. Pol. W lapidarium zebrał fragmenty rzeźb oraz detale żeliwne i brązowe usuwane przez Rosjan podczas remontów z Zamku, Belwederu i Łazienek. Kupował też prace malarzy współczesnych (m.in. Maksymiliana Gierymskiego, Józefa Chełmońskiego, Juliana Fałata, Władysława Ślewińskiego, Leona Wyczółkowskiego, Jana Matejki), ale podobno czynił to bardziej z chęci pomocy artystom niż z zamiłowania do sztuki tego okresu. Udostępniał swe zbiory publiczności, najpierw w kamienicy przy ul. Topiel, później w mieszkaniu na parterze «kamienicy pod gigantami»; sam trudnił się oprowadzaniem. Spis tej kolekcji nie zachował się; pewne pojęcie o jej wartości dają informacje Edwarda Chwalewika („Zbiory polskie”, W. 1927 II) i Hanny Fruby („Roczn. Warsz.” R. 16: 1981).
S. był współorganizatorem warszawskich wystaw m.in. w r. 1881 w Pałacu Brühlowskim Wystawy Dzieł Sztuki Stosowanych do Przemysłu, w r. 1911 w ratuszu Pamiątek Starej Warszawy, w r. 1912 w kamienicy Baryczków Wystawy miniatur, tkanin i haftów polskich, w r. 1913 Wystawy ceramiki i szkła polskiego i w r. 1917 Wystawy portretu kobiecego XVIII wieku. Na zorganizowanych w siedzibie Tow. Miłośników Historii przy Rynku Starego Miasta Wystawie pamiątek epoki kościuszkowskiej (1917) oraz Wystawie pamiątek powstania styczniowego (1918) eksponował także własne zbiory. Po utworzeniu w r. 1916 Muz. Narodowego początkowo sprzedawał, a później darowywał Muzeum obiekty ze swej kolekcji. Wg nieukończonego spisu, sporządzonego na podstawie inwentarzy muzealnych przez wnuka S-ego, Tomasza, przekazał Muz. Narodowemu w l. 1916–29 ponad 700, a Muz. Wojska (obecnie Muzeum WP) 326 eksponatów.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości S. został wiceprezesem Stow. Wzajemnej Pomocy Uczestnikom Powstania oraz prezesem Związku Weteranów 1863 r. Na uroczystościach państwowych reprezentował Związek w mundurze weterana. Rentę weterana przekazywał do podziału między niezamożnych członków Związku. Za udział w powstaniu styczniowym został odznaczony Krzyżem Walecznych (1921) i Krzyżem Niepodległości z Mieczami (1929). Zmarł w Warszawie 25 IV 1934, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
W małżeństwie (od r. 1867) z Heleną z Wołków miał S. dwie córki: Felicję (1867–1921), żonę Edwarda Rudowskiego, i Marię (1871–1918), żonę Adama Krysińskiego, oraz pięciu synów: Zygmunta (zob.), Witolda (1882–1948), miniaturzystę, radcę Min. Spraw Zagranicznych RP, ożenionego z Marią z Rojewskich, Tadeusza (1890–1952), żonatego z Marią z Kuncewiczów, a następnie z Bronisławą z Budzkich, Kazimierza (1892–1945) i Konrada (1892–1916).
Portret z r. 1918 przez Zygmunta Strzałeckiego w Muz. Narod. w W.; Grajewski, Bibliogr. ilustracji; – Cmentarz Powązkowski, W. 2002; Enc. Warszawy (1994); Pol. Bibliogr. Sztuki; Rocznik naukowo-literacko-artystyczny na r. 1905, Red. W. Okręta, W. 1905; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; – Budrewicz O., Sagi warszawskie, S. 3, W. 1983 s. 188–212 (fot.); Ciepłowski S., Wpisane w kamienie i spiż, W. 2004; Czajewski W., Warszawa ilustrowana. Stara Warszawa, W. 1895 II 147–59 (fot.); Dobrowolska E., Strzałeccy, „Stolica” 1983 nr 23; Jubileusz cechu malarzy w Warszawie, W. 1930 s. 4, 6 (fot.); Lenkiewicz A., Weterani powstania styczniowego odznaczeni Krzyżem Niepodległości, Wr. 1998; Maliszewski J., Powstanie styczniowe, W. 1932 s. 68; Markert A. E., Gloria Victis. Tradycje powstania styczniowego w Drugiej Rzeczypospolitej, Pruszków 2004 s. 162; Strzałecki T. C., Do pana Leszka Wysznackiego, Redaktora Naczelnego Stolicy, „Stolica” 1976 nr 51/52 s. 14; tenże, Mój dziadek, tamże 1980 nr 13/14 s. 24–5; tenże, Pasje Antoniego Jana Strzałeckiego, tamże 1976 nr 15/16 s. 22–3; tenże, W dawnym mieszkaniu A. J. Strzałeckiego, tamże 1976 nr 51/52 s. 15; Wiercińska, Tow. Zachęty; Żywe pomniki bohaterstwa. Ostatni z 1863 r., W. 1933 s. 73; – Rawita-Witanowski M., Wspomnienia o starym Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków 1911 s. 44; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – „Gaz. Wyborcza” 1997 nr 239, dod. „Gaz. Stoł.” s. 13; Kalendarz Informacyjno-Encyklopedyczny na r. 1901, s. 536; „Kur. Warsz.” 1934 nr 113, 114; „Kwart. Hist.” 1917 nr 3/4 s. 561; Ruch. Kalendarz Encyklopedyczny na r. 1887, s. 113; „Przegl. Tyg.” 1895 nr 6 s. 65; „Świat” 1909 nr 39, 1916 nr 1 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1905 nr 10 s. 177, 1917 nr 8 s. 11; – B. Ossol.: rkp. 14919/II; BUW: rkp. 1761; CAW: sygn. KN 8 XI 1930; IS PAN: Mater. Słown. Artystów Pol.; – Mater. Red. PSB: Informacje Tomasza Strzałeckiego z W.
Stanisław Konarski